Waarom je moet stemmen tijdens de Waterschapsverkiezingen
43,5%. Dat was de opkomst onder alle stemgerechtigden voor de Waterschapsverkiezingen in 2015. Alhoewel dat bijna een verdubbeling was ten opzichte van de opkomst in 2008 (circa 23%), is dit percentage opvallend laag in vergelijking met de landelijke verkiezingen voor de Tweede Kamer in 2017, waar zo’n 82% van de Nederlandse stemgerechtigden kwam opdagen. Als waterambassadeur vraag ik me af of de Nederlander minder interesse heeft in deze bijzondere democratische kans? Zijn de belangen van dit keuzemoment onduidelijk of is de bijna jaarlijkse stembusgang toch iets te veel gevraagd?
De afgelopen weken, sinds de twee stempassen op de mat vielen, is mij meerdere malen de vraag gesteld:
‘Wat houden de Waterschapsverkiezingen nou eigenlijk in en waar moet ik op stemmen?!’
Op die eerste vraag kan ik een bondig antwoord formuleren. De tweede vraag zal ieder voor zichzelf moeten invullen, maar mogelijk kan ik wat handvatten aanreiken.
Waterhuishouding en politiek
Van hoogheemraadschap tot waterschap
Tijdens de dertiende eeuw, als gevolg van bodemdaling en de eerste inpoldering, is er besloten om een regionaal bestuur aan te wijzen dat verantwoordelijk is voor een samenhangend beheer van de afwatering en inrichting van de polders. Destijds werd zo’n bestuur een Hoogheemraadschap genoemd. Door de eeuwen heen hebben zich vele veranderingen voorgedaan rondom de Hoogheemraadschappen en de inhoud van het takenpakket. Tegenwoordig worden de hoogheemraadschappen waterschappen genoemd (met een paar uitzonderingen). De teller voor de hoeveelheid waterschappen stond in het jaar 1900 nog op drieduizend. Door vele herinrichtingen en fusies van besturen is dit aantal afgenomen tot eenentwintig (zie kaart).
Verantwoordelijkheden
Wat betekent zo’n waterschap nou voor jou en mij? Het waterschap waar jij onder valt, één van die eenentwintig, heeft net als de provincie en gemeente haar eigen verantwoordelijkheden. Het grote verschil met provincies en gemeenten is, je raadt het al, dat de waterschappen het beheer van de waterketen in de regio op zich nemen. ‘Beheer’ en ‘waterketen’ zijn een nogal brede termen, en de taken die daarbij horen zijn uitgebreid. Iets specifieker, maar niet ingaand op de details, de voornaamste verantwoordelijkheden van de waterschappen zijn het waarborgen van de waterveiligheid (door het beheer van de waterkeringen), het controleren van de waterbeschikbaarheid (bijvoorbeeld door het beheren van het waterpeil) en het managen van de waterkwaliteit (bijvoorbeeld door rioolwaterzuivering). Het kan zijn dat dit takenpakket wordt aangevuld, met bijvoorbeeld het beheer van (vaar)wegen of integratie en behoud van natuur en recreatie met het watermanagement.
Het is duidelijk dat een waterschap een veelzijdige rol vervult en belangrijk is voor de inrichting en kwaliteit van onze leefomgeving. Voor velen ongemerkt of onbekend, maar deze op-water-gespecialiseerde overheden hebben een directe betekenis voor de veiligheid, gezondheid en plezier van elke Nederlander.
Voor wat, hoort wat
Oké, als ik voor mijzelf spreek klinkt dat goed in de oren, een groep experts die mij van droge voeten en een gezond milieu voorziet. Maar natuurlijk, het is Nederland. En in Nederland heb je naast water en veiligheid ook nog het fenomeen ‘belasting betalen’. Om de bovenstaande verantwoordelijkheden in te vullen en het te kunnen bekostigen, heb ik de plicht om mijn financiële steentje bij te dragen. Geen oneerlijk principe, lijkt mij.
Naast de zogenaamde ‘waterschapsbelasting’ wordt er nog een andere input van mij gevraagd: mijn politieke voorkeur. Een waterschap is een openbaar lichaam, dat betekent dat de vergaderingen en besluiten transparant worden gecommuniceerd naar het volk, maar ook dat het bestuur democratisch verkozen wordt. Belasting en verkiezingen: wie betaalt, bepaalt.
Het algemeen bestuur van een waterschap is het hoogste bestuursorgaan binnen dit type overheid. Het is verantwoordelijk voor het beleid en neemt de beslissingen over het waterbeheer. Het algemeen bestuur bestaat uit meerdere zetels. Een deel van de zetels wordt verdeeld onder sterk betrokken organisaties. Deze organisaties vertegenwoordigen de natuur, de landbouwsector en het bedrijfsleven. Het overige, maar overgrote, deel van de zetels zal worden verkregen door vertegenwoordigers van de inwoners van het waterschap. Wie de inwoners zal gaan vertegenwoordigen, wordt bepaald bij de stembus.
Even een voorbeeld van de indeling van zo’n algemeen bestuur. Het waterschap waar ik mee te maken heb, is Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Het bestuur daarvan bestaat uit eenendertig personen. Ten eerste is er de dijkgraaf, de voorzitter van het algemeen bestuur. Daarnaast hebben de vertegenwoordigers van de natuur, de landbouwsector en het bedrijfsleven; twee, drie en twee zetels. De overige 23 zetels zullen worden verdeeld na de verkiezingen op 20 maart. De inwoners van regio Utrecht beslissen dus niet alles, maar wel veel.
Stem in jouw eigen belang!
Over een aantal dagen mogen we dus aan de stembus onze voorkeur aangeven voor de bewindspersonen van de waterschappen. Net als bij de overige verkiezingen, vormen de verkiesbare personen een politieke partij. In sommige gevallen zijn dit bekende partijnamen, die op meerdere politieke niveaus actief zijn. In andere gevallen verenigen de verkiesbaren zich tot een partij waar je misschien nog nooit eerder van hebt gehoord. Hoogstwaarschijnlijk gaat het dan om een partij die alleen actief is op lokaal niveau. Alle partijen hebben van hun partijprogramma waarin zij hun idealen en plannen presenteren. In de programma’s kun je zien of de ideeën van de partij aansluiten bij jouw eigen voorkeuren en belangen.
In het laatstgenoemde zit misschien wel het lastigste onderdeel van de Waterschapsverkiezingen: ‘wat zijn mijn eigen voorkeuren en belangen eigenlijk?’. Een beetje cliché, maar dit heeft voor elk individu een specifiek antwoord. Om daar voor jezelf toch een beetje achter te komen is het verstandig eens te kijken naar de beslissingen waar het algemeen bestuur van jouw waterschap mee te maken heeft. Kijk eens op hun website, scrol door de ‘over ons’ sectie en bekijk wat er actueel gaande is rondom het waterschap en haar beslissingen. De kans is groot dat een plan, project of besluit daadwerkelijk invloed heeft op jouw leefomgeving en veiligheid.
Verder raad ik je aan verschillende stemwijzers en stemhulp-programma’s te verkennen. Ondanks dat je waarschijnlijk niet op elke stelling een uitgesproken mening zal hebben, kom je er wel achter wat voor dilemma’s een algemeen bestuur van een waterschap voor de kiezen krijgt. Gaandeweg zul je ontdekken welke onderwerpen jij zelf belangrijk vindt en komt je politieke voorkeur tot uiting. Dat maakt het vervullen van je stemrecht wel zo gemakkelijk!
